كۆمەڵ و یەكگرتووی ئیسلامی دژی بەیاسایی كردنی سرودی (ئەی رەقیب)بن
كۆمەڵ ئیسلامی: سرودی ئەی رەقیب چەند وشەیەكی كوفری تێدایە، ئەوە سرودی نیشتمانی نییە
یەكگرتووی ئیسلامی: پێموانییە كوفری تێدابێ، بەڵام لەگەڵ سەردەم ناگونجێ
ئا: فەرەیدون بێوار
سرودی (ئەی رەقیب) لەساڵی 1934 دڵداری شاعیر نووسیوێتی و، شەهێد شێخ حوسێن بەرزنجی ئاوازی بۆ داناوە و، لەلایەن (حزبی هیوا)وە لەساڵی 1943 لە شاری كەركوك وتراوەتەوە.
لەئێستادا پرۆژە یاسایەك بۆ "بە یاسایی كردنی سرودی نیشتمانی ئەی رەقیب" لە لایەن لیستی كوردستانی، ئاراستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان كراوە، بەڵام هەر سێ لایەنی ئیسلامی بەتایبەتی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی، بە پاساوی هەڵەی مێًژوویی و وشەی كوفر، دژی بەیاسایی كردنی ئەو سرودەیە و بە سرودی نیشتمانی نازانن. بەڵام زمانناسان و مێژووناسان ئەو بۆچوون و لێكدانەوانەی لایەنە ئیسلامییەكان رەتدەكەنەوەو بەهەڵەی دەزانن.
لەیەكەم دانیشتنی پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی 2005، لەكاتی وتنی سرودی ئەی رەقیب، عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامی هەڵنەستایەوە، دواتر لێدوانی لەو بارەیەوەداو سرودەكەی بە هەڵەی مێژوویی و كوفر ناوبرد. عەلی باپیر دەڵێت "سرودی ئەی رەقیب بڕگەیەكی تێدایە كە پێچەوانەی ئیمان و بیر و باوەڕی ئەو خەڵكەیە، زانیاری مێژوویی زۆر هەڵەی تێدایە، من ناتوانم رێز لەسرودێك بگرم كە پێچەوانەی عەقیدە و دینی میللەتەكەم بێت". ئەم بۆچوونەی ئەمیری كۆمەڵ بووە بە رێسای سەرجەم ئەندامانی حزبەكەی و ئەوانیش دژی ئەو سرودەن، هەر ئەمساڵ لە كۆنفرانسی لاوانی هەر چوار پارچەی كوردستان لە شاری دیاربەكر لە كوردستانی توركیا، لەكاتی وتنی سرودی ئەی رەقیب، هەر دوو رێكخراوی لاوانی سەر بە كۆمەڵ و یەكگرتووی ئیسلامی بۆ رێزگرتن لە سرودە هەڵنەستانەوە و بە سرودی نیشتمانی نازانن، بە پاساوی ئەوەی گوایە هەڵە و كوفری تێدایە.
بیلال سلێمان، پەرلەمانتاری كوردستان لەسەر فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی، رەتیدەكاتەوە سرودە ئەی رەقیب، سروددی نیشتمانی كوردستان بێت. ئەو لەم بارەیەوە دەڵێت "ئێمە پێمان وانییە سرودی "ئەی رەقیب" سرودی نیشتمانی بێت، سرودی نیشتمانی دەبێت هەموو پێكهاتەكان لەخۆ بگرێت بە كەمە نەتەوەیەتییەكانیشەوە كە لە كوردستاندا هەن، هەروەها دەبێ لەگەڵ واقیعی وڵات و كۆمەڵگەكەمان بگونجێت و ئیهانە و ئیدانە و لەهەمان كاتدا بێرێزی تێدا نەبێت بەرامبەر بەهیچ كەس".
ئەو هۆكارەكانی دژایەتیكردنی فراكسیۆنی كۆمەڵ بەرامبەر بە سرودەكە روون دەكاتەوە و دەڵێت "كۆمەڵێك پرەنسیب هەیە بۆئەوەی سرودی نیشتمانی لەسەر دابنرێت، بەڵام سرودی ئەی رەقیب چەند وشەیەكی كوفری تێدایە بە تایبەتی نیوە بەیتی (ئایینمانە، دینمان، هەر نیشتمان)، دەبێ ئەو وشانە لاببرێن، كاتێك دەبێتە سرودی نیشتمانی نابێ بێڕێزی بەرامبەر بە ئایین و نەتەوە تێدا بێ".
ئەو رەتی دەكاتەوە كە ماوەی 80ساڵە ئەی رەقیب سرودی نیشتمانی بووبێ. ئەو وتی "تائێستا بەفەرمی نەبۆتە سرودی نیشتمانی و هیچ یاسا و رێسایەكیش نەبووە كە پێی بوتریت سرودی نیشتمانی، تەنیا وەكو عورفێك بۆتە سرود. لەرووی ناوەرۆكیشەوە كۆمەڵێك كەم و كورتی تێدایە، بەتایبەتی هەڵەی مێژوویی تێدایە كە دەڵێت (ئێمە نەوەی میدیا و كەیخەسرەوین) و هەروەها كوفریشی تێدایە".
راشكاوانە رایگەیاند "ئێمە دەنگ بە سرودی ئەی رەقیب نادەین، دەلیلیشی بۆ دێنینەوە كە ئەوە سرودی نیشتمانی نییە".
بەڵام جەلیل عەباسی، نووسەر و شارەزا لە مێَژوو، بۆچوونەكانی پەرلەمنتارەكەی كۆمەڵی ئیسلامی رەتدەكاتەوەو جەخت دەكاتەوە كە هیچ هەڵەیەكی مێژوویی تێدا نییە. ئەو لەم بارەیەوە وتی "بەپێچەوانەی راوبۆچوونی ئیسلامییەكان كە دەریدەبڕن، ئەوە تەنیاوتەنیا پاساوێكە بۆ مراندنی گڕوتینی ئەو سرودە، ئەو سرودە نەك هەر هەڵەی مێژویی تێدا نییە، بەڵكو هیچ ناكۆكی و ناتەباییەكی لەگەڵ میژووی كورددا نییە. شاعیر باسی ئەمڕۆ ناكات، بەڵكو شاعیر دەیەوێ لەو دێڕەدا بیرومێشكی نەتەوەكەی بگێڕێتەوە بۆ سەرەتای مێژوو،پێمان دەڵێ ئێمە خاوەنی ئەو مێژووە پرشنگدارەین، ئێمە پێش هەموو وڵات و گەلانیكەوە خاوەنی سەروەری و كیان و یاسا بووین، كەواتە بەپێچەوانەی ئەو راوبۆچوونانەوە، ئەمە بەستنەوەیەكی زۆر جوان و لۆژیكییە، بەبیرهێنانەوەیەكە كە دەمانخاتەوە بیری رابردووی خۆمان، وامان لێدەكات كە بگەڕێین بەدووای ئەو شوناسە ون بووەی خۆماندا، بۆ ئەوەی بیدۆزینەوە".
ئەو مێژووناسە روونی دەكاتەوە كە (میدیا و كەیخەسرەو) كوردبوونە. زێتر درێژەی بەقسەكانیدا و وتی "بەپێچەوانەوەی وتەی ئیسلامییەكان، كەیخەسرەو پاشای مادەكان بووە، هەوروەها پێش مادەكانیش هەموو كەسایەتی و سەركردەكانیان كوردبوون و حكومەتەكەیان حكومەتی كورد بووە. كە دەڵێین ئێران، مەبەستمان ئەو جوگرافییە بەر تەسكەی ئێستا نییە، بەڵكو مەبەستمان ئێرانی گەورەیە، كە بەئیمپراتۆرییەتی ماد ناسراوە، وڵاتی كوردان بووە و لەرێگەی كوردانەوە بەرێوە براوە".
هەر سەبارە بەم بابەتە، حەمە سەعید عەلی، پەرلەمانتاری كوردستان لەسەر فراكسیۆنی یەكگرتوی ئیسلامی، بەمجۆرە رای فراكسیۆنەكەیانی خستەروو "ئێمە هیچ تێبینیمان نییە، مەگەر ئەوەی ئەم سرودە كۆنە، هی سەردەمی شۆڕش و شاخە، كە ئەوكات دوژمنێكی سەرسەختمان هەبووە، لەرووی نیشتمانی و نەتەوەییەوە ئەوە سەردەمی رووبەرووبونە و شۆڕش بووە، بەڵام ئیستا سەردەمی بونیاندانی دەوڵەت و دیموكراسییەت و ئازادییە. وڵاتانی دنیاش كاتێك دەچنە قۆناغێكی نوێی سیستەمی سیاسی و ژیانێكی نوێوە، بەدڵناییەوە دروشم و لۆگۆ و سرودەكانیان دەگۆڕن، مەگەر لەم رووەوە تێبینیمان هەبێ، چونكە ئەو سرودە هی هەفتا ساڵ لەمەوپێشە. دەبێ سرودێكی هاوچەرخ بێ كە لەگەڵ پرۆسەی دیموكراسی و بونیادنانی دەوڵەت و كۆمەڵگەیەكی كراوە و چەرخی عەولەمە و ئینتەرنیت بگونجێت، ئێمە تەنیا لەو رووەوە تێبینینمان هەیە كە لەگەڵ ئەمرۆكەدا ناگونجێ".
ئەو رەتیشی دەكاتەوە كە ئەو سرودە وشەی كوفری تێدابێت. ناوبراو روونیدەكاتەوە " كە شاعیر دەڵێ (ئایینمانە، دینمان، هەر نیشتمان)، ئەوە بەمانای كوفر نییە، چونكە هیچ شتێك نابێتە بەدیلی دین و ئیسلام، ئیسلام دینێكە لەلایەن خواوەوە هاتووە، ئەوە بەمانای عەبدایەتی نییە، بەڵكو مەبەستی ئینتما و مەبدەئە و ئایدۆلۆژی و پیرۆزی و سۆزی نیشتمانی و نەتەوایەتییە. مەبەستی ئەوە نییە نیشتمان بكەیت بە خوا و بیپەرستی، پێشموانییە بەو مانایە وترا بێت، چونكە هەر شاعیرەكە خۆی مەلا و موسڵمان و رۆشنفكر بووە، بۆیە پێموانییە كوفری تێدابێ".
دكتۆر فەرهاد بیرپاڵ، شارەزا لە زمان و ئَەدەبی كوردی، رەتیدەكاتەوە كە شیعرەكە كوفری تێدابێت، بەڵكو وەكو ئەو روونیدەكاتەوە كە شاعیر لە شیعرا پەنا بۆ خوازە دەبات، واتە ئەوەی نووسیوێتی مەبەستی نییە، بەڵكو مەبەستی سەرەكی شاعیر لەپشت وشەكانەوەیە، كە مەبەستی شاراوەو نەوتراوەی شاعیر هەیە.
ئەو درێژەی بەقسەكانیداو وتی "پێویست بە شارەزایی لە زمان و ئەدەب ناكات، هەموو خەڵكێكی سادەش لەو مانایە تێدەگات، شاعیر ئەوەی مەبەستێتی ناڵێیت، بەڵكو بە مەجاز (ئیدیۆم) رستەكان و مەبەستەكان دەبردەبڕێت. لەهەموو زمانەكاندا رەوانبێژی و خوازە هەیە، كاتێك كەسێك دەڵێت: ئیمانم لە دۆڵمە چووە، واتە رقی لە دۆڵمەیە، نەك بەبینینی دۆڵمە كافر بێت، یان كە دەڵێ دین و ئیمانم پڵاوە، ئەمە بەمانای كوفر نییە، بەڵكو مانای ئەوەیە زۆر حەزی بەپڵاوە. بەڵام ئەو لایەنە ئیسلامیانە خۆیان لەگێلی و جەهالەت دەدەن و نایانەوێ تێبگەن، تەنانەت لەزمانی عەرەبیش تێناگەن كە زمانی قورئانە، ئەوان لە هونەری خوازە تێناگەن یان نایانەوێ تێبگەن، یاخود مەبەستێكی سیاسییان هەیە و دەیانەوێ دڵی ئێران و ئیخوان موسلیمین لە خۆیان نەرەنجێنن، ئەوان دژی هەموو بونیادێكی نەتەوەیی و دەوڵەتی كوردین".
لە كۆتایید، گۆران ئازاد پەرلەمانتار لە فراكسیۆنی كوردستانی، روونی دەكاتەوە كە سرودی ئەی رەقیب لەرووی عورفەوە بۆتە سرودێكی نیشتمانی هەر چوارپارچەی كوردستان، كەس ناتوانێ نكۆڵی لەوە بكات. بەڵام پێیسوتە ئەو سرودە یەیاسایی بكرێت و یەك ئاواز و نۆتە و لۆگۆی هەبێت و لە لایەن كەسێكی دیاركراوەوە بوترێت. ئەو پرۆژە یاساكەی (بەیاسایی كرنی سرودی ئەی رەقیب) روون كردەوەو وتی "ئێمە وەكو لیستی كوردستانی پرۆژە یاساكەمان پێشكەشی سەرۆكایەتی پەرلەمان كردووە. لەگەڵ پرۆژەكەدا شیعری سرودی ئەی رەقیب و نۆتەكەی هاوپێچ كراوە. لە خاڵێكدا ئاماژەوە بەوە كراوە كە پێوستە رێز لە سرودی نیشتمانی ئەی رەقیب بگیرێت و لە كاتی وتنی سرودەكە لەبەری هەڵستنەوە. هەروەها تێیدا هاتووە، هەر كەسێك بێرێزی پێبكات و لەبەری هەڵنەستێتەوە پێویستە سزا بدرێت".
پرس پەیوەندی كرد بە حەعفەر گوانی، وتەبێژی یەكێتی زانایانی كوردستان، بەڵام لەبەر هەستیاری بابەتەكە ئامادە نەبوو لەو بارەیەوە لێدوان بدات، پێشنیاری كرد لەگەڵ سەرۆكی یەكێتی زانایان قسان بكەین، سەرۆكی یەكێتییەكەش تەنیا ئەوەندەی وت "ئەو بابەتە خیلافی لەسەرە و دواتر پەیوەندیتان پێوە دەكەمەوە". بەڵام دوای تێپەربوونی دوو هەفتە هەر پەیوەندی نەكردەوە.
بەپێی رەشنووسی دەستووری هەرێم دەبێ ئاڵاو سرود و دروشمی هەرێم بەیاسایی بكرێن، بەڵام تائێستا ئەوانە بەیاسایی نەكراون. لە خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان، پرۆژەیەكی هاوشێوە پێشكەشی پەرلەمان كرابوو، بەڵام بەهۆی دژایەتیكردنی لایەنە ئیسلامییەكانەوە، پرۆژەكە رەتكرایەوە، ئەمجارەش چاوەڕێ دەكرێ لەلایەن ئیسلامییەكانەوە دژایەتی سرودی ئەی رەقیب بكرێت كە نزیكەی 80ساڵە وەكو سرودی نیشتمانی ناسراوە.
